Bài 39: Luật Nhân Quả

Hỏi: Anh nghĩ gì về luật Nhân Quả “gieo nhân nào sẽ gặt quả ấy”? 

Đáp: Trên nguyên tắc, luật Nhân Quả có thể giải thích được bằng luật bảo toàn năng lượng. Tuy vậy, trên thực tế thì cách giải thích đó quá mơ hồ và lỏng lẻo đến độ trở thành gần như vô giá trị.

Hỏi: Tại sao?

Đáp: Tại vì mối liên hệ giữa nhân và quả trên thực tế không phải chỉ là 1 hay 2 chiều mà là gần như vô số chiều. Với một mối liên hệ cực kỳ phức tạp như vậy thì những cách diễn tả như “gieo nhân nào sẽ gặt quả ấy” hay “làm lành sẽ gặp lành, làm ác sẽ gặp ác” trở thành quá đơn giản. Không ai có thể áp dụng chúng vào đời sống hàng ngày một cách chính xác đủ để giúp ích được gì cả. Tất cả chỉ là những ước đoán, một cách hoàn toàn mơ hồ và lỏng lẻo.

Hỏi: Mối liên hệ giữa nhân và quả phức tạp ra sao?

Đáp: Thứ nhất, giả dụ rằng bất cứ mỗi hành vi và ý nghĩ của mỗi người đều có hệ quả lớn nhỏ lên tất cả hành vi và ý nghĩ khác của người đó, và ngược lại.

Hỏi: Đó là liên quan hệ quả giữa mình với chính mình?

Đáp: Đúng vậy. Kế đó, giả dụ rằng bất cứ mỗi hành vi và ý nghĩ của mỗi người đều có hệ quả lớn nhỏ lên bất cứ mỗi hành vi và ý nghĩ của tất cả mỗi người khác liên quan xa gần đến người ấy, và ngược lại. 

Hỏi: Đó là liên quan hệ quả giữa mình với tất cả mọi người có liên hệ với mình?

Đáp: Đúng vậy. Kế đó, nếu áp dụng trong khuôn khổ của lý thuyết Phật Giáo thì có hàng hà sa số thế giới, mà khi không gian không còn là 3-chiều nữa nên thời gian cũng không còn là 1-chiều nữa; trong trường hợp giản dị nhất thì điều nầy có nghĩa là không những mỗi hành vi và ý nghĩ từ quá khứ vô tận có liên quan hệ quả đến hiện tại mà mỗi hành vi và ý nghĩ trong tương lai vô tận cũng có liên quan hệ quả đến hiện tại nữa.

Hỏi: Đó là liên quan hệ quả giữa mình với tất cả mọi người trong “dòng thời gian”, có điều là dòng thời gian ở đây không chỉ chảy một chiều "tới" mà còn chảy "lùi" nữa?

Đáp: Đúng vậy. Và ở trên tôi chỉ mới nói về "biệt nghiệp" (nghĩa là liên quan hệ quả giữa từng người với nhau) mà thôi. Nếu tôi thêm vào đó lý thuyết "cộng nghiệp" (nghĩa là liên quan hệ quả giữa từng nhóm người với từng người, và giữa từng nhóm người với từng và tất cả nhóm người khác) thì mức độ phức tạp của vấn đề nầy sẽ nhân thêm lên gấp không biết bao nhiêu lần nữa.

Hỏi: Do đó?

Đáp: Do đó nếu tất cả những giả dụ trên đều được áp dụng chồng chất lên nhau cùng một lúc thì sự liên quan hệ quả giữa bất cứ một sự kiện nào đó và một sự kiện khác sẽ vô cùng phức tạp và thường cực kỳ nhỏ đến độ gần như không còn đáng kể nữa.

Hỏi: Xin anh giải nghĩa rõ thêm tại sao cực kỳ nhỏ?

Đáp: Thí dụ nếu sự kiện A chỉ chịu ảnh hưởng bởi một sự biện B mà thôi thì ta có thể nói rằng "A chịu chi phối 100% bởi hệ quả của B". Nếu sự kiện A chịu ảnh hưởng bởi 10 sự kiện B1, B2, B3,..., B10 khác nhau thì hệ quả của mỗi sự kiện B ở trên chỉ bằng 1 phần mưởi của tổng số các hệ quả tác động lên sự kiện A ở một thời điểm nào đó. Nếu sự kiện A chịu ảnh hưởng bởi vô số sự kiện B khác nhau thì hệ quả của mỗi sự kiện B sẽ nhỏ vô cực so với tổng số các hệ quả tác động lên sự kiện A ở một thời điểm nào đó.

Hỏi: Anh muốn nói nếu một kẻ sát nhân giết chết 1 người hay 10 người khác cũng không có gì thật sự khác nhau lắm?

Đáp: Trong phương diện hệ quả dựa trên nguyên lý Nhân Quả thì có lẽ hầu như là như vậy. Không ai có thể tiên đoán (một cách chắc chắn và chính xác đủ để trở thành ích lợi) tương lai của một người dựa trên những hành vi trong quá khứ và hiện tại của họ. Bằng chứng là có vô số người suốt đời làm điều lành nhưng gặp toàn điều dữ, và ngược lại.

Hỏi: Như vậy anh cho rằng luật Nhân Quả không đáng quan tâm đến?

Đáp: Không hẳn vậy. Tôi cho rằng luật Nhân Quả tuy có thể hiện hữu nhưng vì cực kỳ phức tạp nên không thể nào biết được mỗi hành vi và ý nghĩ sẽ có hệ quả gì đáng kể hay không; và nếu có thì bao nhiêu và ra sao.

Hỏi: Nhưng mỗi giọt nước nhỏ dần dần cũng có thể làm đầy (hay làm vơi) một hồ nước.

Đáp: Có thể là vậy. Tuy nhiên tôi cho rằng thay vì dùng cái luật Nhân Quả mơ hồ trên để làm chuẩn mực cho cách hành sử hàng ngày thì tại sao chúng ta không cứ làm điều thiện chỉ vì chúng ta muốn làm điều thiện hay chỉ vì chúng ta cảm thấy vui sướng khi làm điều thiện? Tại sao chúng ta cần phải cân nhắc, lo nghĩ là mỗi việc chúng ta làm sẽ có hệ quả ra sao?

Hỏi: Nhưng luật Nhân Quả có thể khuyến khích người ta năng làm việc thiện và tránh làm việc ác.

Đáp: Đồng ý. Con lừa có thể được khuyến khích để bước đi tới hoặc bằng một cây roi đập vào mông nó hoặc bẳng một củ cải nhử trước miệng nó. Theo tôi, nếu con lừa hiểu rằng nó cần phải bước đi tới và tự nó muốn bước đi tới thì vẫn hay hơn và có hiệu quả hơn.

Hỏi: Anh nói luật Nhân Quả không có ích lợi gì cả?

Đáp: Cũng như nhiều thứ khác trong tôn giáo, luật Nhân Quả có thể dùng để đem lại hy vọng hay để an ủi. Một bà già hiền lành nhưng nghèo khổ suốt đời có thể dựa vào quan niệm Nhân Quả để hy vọng một ngày mai tươi đẹp hơn, ở kiếp sống nầy hay kiếp sống sau. Bà cũng có thể dùng luật Nhân Quả để an ủi rằng gã ăn cướp giật tiền của bà hôm nọ thế nào cũng gặp chuyện rủi ro xảy đến cho hắn một ngày nào đó. Ngoài ra luật Nhân Quả còn giúp khuyến khích, gìn giữ người ta làm điều thiện, tránh điều ác.

Hỏi: Nhưng trên đời có vô số thí dụ rõ ràng khi người làm lành gặp được việc lành và người làm ác gặp phải điều dữ.

Đáp: Đó chỉ là hiện tượng “thu thập dữ kiện một cách thiên vị”.  Lúc nào cũng có 4 trường hợp: 1/ người hiền gặp điều hiền, 2/ người hiền gặp điều dữ, 3/ người dữ gặp điều hiền, và 4/ người dữ gặp điều dữ. Xác suất xảy ra của 4 trường hợp nầy tương đối ngang ngửa nhau. Tuy vậy, những người tin vào Nhân Quả thường chỉ chú trọng, nhận thấy, ghi nhớ và phổ biến lại những gì có vẻ tương ứng với luật Nhân Quả (trường hợp 1 và 4). Vì những trường hợp khác (2 và 3) không nằm trong cách nhìn của họ nên họ thường không chú trọng, nhận thấy, ghi nhớ hay phổ biến lại. Do đó chỉ có những mẩu chuyện hỗ trợ nguyên lý Nhân Quả được truyền đi dạy lại với nhau từ đời nầy sang đời khác.